विपरीतार्थक शब्द की परिभाषा व उदाहरण
आज HINDIGKPDF आपसे इस पोस्ट के माध्यम से विपरीतार्थक शब्द की परिभाषा व उदाहरण या विलोम शब्द की परिभाषा व उदाहरण के बारे में विस्तार से चर्चा करेंगे| इससे पहली पोस्ट में आप “वाक्यांश के लिए एक शब्द” के बारे में विस्तार से पढ़ चुके हैं|
विलोम शब्द की परिभाषा व उदाहरण:- “वे शब्द जो किसी शब्द का विपरीत या उल्टा अर्थ प्रकट करते है, उन्हें विपरीतार्थक शब्द या विलोम शब्द कहते हैं|”
जैसे – आगे – पीछे, आना – जाना, काला – गौरा, अँधेरा – उजाला, अन्दर- बाहर, आदि I
विपरीतार्थक शब्द निम्न प्रकार से बनाये जा सकते है –
जैसे–
आधार – निराधार
संतोष – असंतोष
संतुष्ट – असंतुष्ट
एक – अनेक
आयात – निर्यात
आगामी – विगत
आधुनिक – प्राचीन
सक्षम – अक्षम
अनुकूल – प्रतिकूल
अनुराग – विराग
अनुलोम – प्रतिलोम
जल – थल
आकर्षण – विकर्षण
अमावस्या – पूर्णिमा
चल – अचल
मान – अपमान
अगम – सुगम
अमृत – विष
अंतर्मुखी – बहिर्मुखी
आजाद – गुलाम
अधिकतम – न्यूनतम
अंधेरा – उजाला
अतिवृष्टि – अनावृष्टि
अत्यधिक – अत्यल्प
अंतरंग – बाहरी
अंधकार – प्रकाश
अधिकतम – न्यूनतम
अंदर – बाहर
अंदरूनी – बाहरी
अनुज – अग्रज
आदि – अंत
नित्य – अनित्य
अपना – पराया
लौकिक – अलौकिक
साधारण – असाधारण
आत्मा – परमात्मा
अल्पसंख्यक – बहुसंख्यक
अनुरक्ति – विरक्ति
अगला – पिछला
विपरीतार्थक शब्द की परिभाषा उदाहरण:-
पूर्वाहन – अपराहन
खाद्य – अखाद्य
पुरातन – अधुनातन
चर – अचर
ज्ञानी – अज्ञानी
अतिवृष्टि – अनावृष्टि
कर्मण्य – अकर्मण्य
अनुरक्त – विरक्त
सुकीर्ति – अपकीर्ति
सशक्त – अशक्त
आजादी – गुलामी
आरोह – अवरोह
आर्य – अनार्य
आरोही – अवरोही
उपस्थित – उपस्थित
समय – असमय
उन्नति – अवनति
उचित – अनुचित
इच्छा – अनिच्छा
अल्पायु – दीर्घायु
रुचि – अरुचि
मंगल – अमंगल
सभ्य – असभ्य
अपेक्षा – उपेक्षा
अल्पज्ञ – सर्वज्ञ
विपरीतार्थक शब्द के उदाहरण
शुभ – अशुभ
आकाश – पाताल
आज्ञा – अवज्ञा
इधर – उधर
ईमानदार – बेईमान
अबला – सबला
अगला – पिछला
अनुरक्त – विरक्त
लौकिक – अलौकिक
आत्मा – परमात्मा
आयात – निर्यात
गमन – आगमन
अंतरंग – बाहरी
उपसर्ग – प्रत्यय
उपयुक्त – अनुपयुक्त
अधिकतम – न्यूनतम
आवश्यक – अनावश्यक
उचित – अनुचित
लोक – परलोक
प्रत्यक्ष – अप्रत्यक्ष
अंदर – बाहर
अंधकार – प्रकाश
प्राचीन – नवीन
अनुलोम – विलोम
आलस्य – स्फूर्ति
उत्तर – दक्षिण
उसर – उपजाऊ
उन्मुख – विमुख
अधम – उत्तम
उत्तरायण – दक्षिणायन
सक्षम – अक्षम
अगला – पिछला
अनुकूल – प्रतिकूल
अगम – सुगम
उत्तम – अधम
विलोम शब्द के उदाहरण
ऊंचा – नीचा
उधार – नकद
ऊपर – नीचे
उपस्थिति – अनुपस्थिति
एड़ी – चोटी
अमावस्या – पूर्णिमा
अग्रज – अनुज
आज्ञा – अवज्ञा
स्वस्थ – अस्वस्थ
सत्य – असत्य
कृतज्ञ – कृतघ्न
अमृत – विष
एकतंत्र – बहुतंत्र
उषा – संध्या
ऊपर – नीचे
अतिवृष्टि – अनावृष्टि
गहरा – उथला
आकाश – पाताल
मित्र – शत्रु
गुरु – चेला
गुरु – लघु
उठना – बैठना
तेज – कुंद
अमीरब – गरीब
धनी – निर्धन
बड़ा – छोटा
दूर – पास
उपस्थित – अनुपस्थित
दोस्ती – दुश्मनी
मिस्त्री – मजदूर
राग – द्वेष
संयोग – वियोग
हित – अहित
विवाह – विच्छेद/तलाक
ईमानदार – बेईमान
उत्तीर्ण – अनुत्तीर्ण
ज्ञात – अज्ञात
आदर – अपमान
स्वामी – सेवक
अच्छाई – बुराई
राजा – रंक
सरल – कठिन
मोटा – पतला
लम्बा – छोटा
मीठा – कड़ुआ
ठोस – तरल
लिखित – मौखिक
नैतिक – अनैतिक
सत्य – असत्य
साहसी – कायर
निंदा – स्तुति
मूलधन – ब्याज
स्फूर्ति – आलस्य
प्रकाश – अन्धकार
खुश – उदास
लाभ – हानि
सस्ता – महंगा
क्रय – विक्रय
दानी – कृपण
कृष्ण – श्वेत
जड़ – चेतन
प्रसन्नता – अप्रसन्नता
साधारण – अनमोल